PRZYPADEK STANLEYA WATRASA
CO TO ZA HISTORIA?
Alarm w głównej bramie elektrowni atomowej w Pottstown w Pennsylwanii zawył pewnego grudniowego dnia w 1985 roku, gdy inżynier Stanley Watras mijał czujniki promieniowania. – Na cyfrowym wyświetlaczu wyglądało to tak, jakbym cały był napromieniowany – mówił potem dziennikarzom. Rzecz w tym, że Stanley nie wychodził wtedy z pracy, a do niej szedł. A to oznaczało, że nie napromieniował się w elektrowni, ale „przyniósł” do niej promieniowanie.
Spece od radiacji najpierw zbadali Stanleya, a potem pojechali do jego domu. Odkryli, że promieniowanie w nim było 700 razy większe niż dopuszczała norma i kilkanaście tysięcy razy wyższe niż na zewnątrz. Skąd się tam wzięło? Spod spodu. Źródłem okazał się radon, radioaktywny gaz szlachetny pozbawiony barwy i zapachu, produkt rozpadu radu. Rad pojawia się tam, gdzie jest dużo uranu, a ten z kolei lubi gromadzić się w skałach łupkowych i granicie. Dom Watrasa stał właśnie na podłożu granitowym.
Lekarze zrozumieli, dlaczego tak wielu mieszkańców hrabstwa Monroe, w którym mieszkał Watras, chorowało na raka płuc. Radon wywołuje właśnie tę chorobę, a jego obecność stwierdzono w wielu okolicznych domach.
CO NOWEGO SIĘ STAŁO?
Historia Stanleya Watrasa uświadomiła naukowcom, że źródłem promieniowania może być także samo środowisko naturalne. Nasze bezpieczeństwo i zdrowie zależą więc od zdolności do wykrywania tego zagrożenia.
I temu właśnie służą badania ekspertów z warszawskiego Instytutu Chemii i Techniki Jądrowej, którzy postanowili zaprząc nowoczesne technologie, zwłaszcza związane z komunikacją bezprzewodową, do skonstruowania kilku nowatorskich urządzeń mierzących promieniowanie.
Zestaw do radiometrii przemysłowej ich autorstwa służy do pomiarów promieniowania jonizującego w warunkach przemysłowych i w terenie. Składa się z kilku mających własne zasilanie sond, które przesyłają bezprzewodowo sygnały do jednostki centralnej. Zarządzanie sondami odbywa się z laptopa lub palmtopa. System umożliwia nie tylko odbieranie, ale także przetwarzanie, analizowanie i przechowywanie informacji.
Z kolei mobilna bramka dozymetryczna służy do ciągłego monitoringu promieniowania w miejscach, w których przemieszcza się wielu ludzi – na przykład na dworcach, lotniskach czy w metrze. I tam, gdzie może dojść do skażenia środkami promieniotwórczymi. Wiele takich połączonych ze sobą bramek może tworzyć sieć, którą spina stanowisko operatora. Każda bramka ma własne źródło zasilania i jest w stanie ocenić rodzaj promieniowania, które wykryła.
Jest wreszcie system pomiaru stężenia radonu: umożliwia ciągłe mierzenie stężenia tego niebezpiecznego gazu w wielu punktach jednocześnie. Tworzy sieć sond działających w atmosferze, powietrzu zawartym w glebie i w wodzie. Także te sondy mają własne akumulatory i są skomunikowane z centralą systemem bezprzewodowym.
Natomiast liczniki gamma i tzw. liczniki ciekłych scyntylatorów, także autorstwa naukowców z Warszawy, będą miały zastosowanie w medycynie (na przykład do badania płynów ustrojowych w laboratoriach medycznych).
JAK TO WPŁYNIE NA NASZE ŻYCIE?
Promieniowanie jonizujące jest bardzo niebezpieczne dla człowieka, bo wywołuje reakcje chemiczne prowadzące do poważnych uszkodzeń komórek. Organizm przestaje sobie radzić z wchłanianiem tłuszczów z przewodu pokarmowego, zakłócona jest przemiana białek, jedne enzymy przestają działać, a inne działają zbyt intensywnie. Synteza kwasu dezoksyrybonukleinowego – DNA, najważniejszego składnika wszystkich komórek, także jest zaburzona, co fatalnie wpływa na krew, komórki narządów rozrodczych (zaburzenie miesiączkowania i ciąży) i młode komórki. Promieniowanie wywołuje też złośliwe nowotwory (rak skóry, płuc, kości czy narządów wewnętrznych).
Powyższa litania nieszczęść jest najlepszym uzasadnieniem sensu badań takich jak te, które prowadzą naukowcy z warszawskiego ICTJ.
KTO ZA TYM STOI?
Projekt zrealizowali naukowcy z Labolatorium Technik Jądrowych Instytutu Chemii i Techniki Jądrowej pod kierunkiem mgr inż. Adriana Jakowiuka. Laboratorium specjalizuje się głównie w konstruowaniu urządzeń pomiarowych i diagnostycznych opartych na wykorzystaniu promieniowania jonizującego.
DANE PROJEKTU
Tytuł: Nowa generacja inteligentnych urządzeń radiometrycznych z bezprzewodową teletransmisją informacji
Data rozpoczęcia: 2008-04-01
Data zakończenia: 2012-06-30
Beneficjent: Instytut Chemii i Techniki Jądrowej w Warszawie
Wartość w PLN: 1 921 820,00